Zero-doelen maken organisaties onveiliger (in plaats van veiliger)

Zero accidents, zero incidenten, zero fouten. Klinkt perfect, maar waarom werkt het vaak averechts?

"Zero accidents!" staat er in grote letters op het bord bij de ingang. Eronder een teller: "124 dagen zonder ongeval." Indrukwekkend, toch? Tot een operator je influistert: "Vorige week heeft Jan zijn vinger gekneusd aan de pers. Maar dat 'telt niet' volgens de supervisor. We willen die teller niet resetten."

Welkom in de zero-paradox: de gevaarlijke illusie dat perfecte doelen automatisch tot perfecte resultaten leiden.

De psychologie achter zero

Zero-denken voelt logisch. Waarom zouden we genoegen nemen met 'een beetje' onveiligheid? Waarom niet streven naar perfectie? Het probleem zit niet in de ambitie, maar in de psychologie. Zero-doelen creëren vaak precies het tegenovergestelde van wat ze beogen: ze maken organisaties onveiliger in plaats van veiliger.

Hoe kan dat?

De angst om te falen

Zero-targets maken elk incident tot een falen. Een kleine verstuiking wordt niet langer een leerkans, maar een bedreiging voor het team-record. Mensen gaan incidenten minimaliseren, verbergen of herdefiniëren. "Het was geen ongeval, het was... onhandigheid."

De illusie van controle

Zero suggereert dat veiligheid volledig controleerbaar is. Dat als we maar hard genoeg ons best doen, alle risico's te elimineren zijn. Deze illusie maakt organisaties kwetsbaarder voor onverwachte situaties.

De focus op het verkeerde

Zero-denken richt alle aandacht op het eindresultaat (geen ongevallen) in plaats van op het proces (veilig gedrag). Teams gedragen zich alsof geen ongeval hebben, hetzelfde is als veilig werken.

Vier gevaren van het zero-denken

Gevaar 1: onderrapportering wordt beloond

Als een melding jouw teamrecord verpest, wordt niet-melden rationeel gedrag. Kleine incidenten worden stilgehouden, near-misses verdwijnen in de doofpot, en waarschuwingssignalen blijven onzichtbaar.

Gevaar 2: risico-homeostase slaat toe

Mensen hebben een natuurlijke risicobalans. Als één risico verdwijnt, nemen ze vaak meer risico elders. Zero-denken kan leiden tot overcompensatie: extreem voorzichtig in gemeten gebieden, roekeloos in niet-gemeten gebieden.

Gevaar 3: leren stopt

Incidenten zijn leermomenten. Ze tonen waar systemen falen, waar procedures tekort schieten, waar training nodig is. Als incidenten 'verboden' zijn, stoppen organisaties met leren van hun fouten.

Gevaar 4: druk creëert risico

Zero-targets creëren prestatie-druk. Teams gaan risico's nemen om targets te halen: sneller werken, stappen overslaan, meldingen vermijden. Ironisch genoeg maken Zero-doelen organisaties risicovoller.

Wat werkt wel? Vier alternatieven voor zero-denken

Alternatief 1: streef naar "beter dan gisteren"

In plaats van perfect, streef naar verbetering. "Hoe kunnen we vandaag iets veiliger werken dan gisteren?" Deze vraag stimuleert innovatie in plaats van angst.

Alternatief 2: beloon melden, niet verstoppen

Maak het melden van near-misses en kleine incidenten tot iets positiefs. Teams die veel melden, zijn vaak teams die veel leren. En teams die veel leren, worden veiliger.

Alternatief 3: meet leidende indicatoren

In plaats van alleen ongevallen tellen, meet je ook: Hoe vaak praten teams over veiligheid? Hoeveel verbeterideeën komen er van de vloer? Durven mensen procedures te bevragen?

Alternatief 4: focus op systemen, niet op schuld

Als iets misgaat, vraag dan niet "Wie deed dit?" maar "Hoe kon dit gebeuren?" Systeem-denken leidt tot structurele verbeteringen, schuld-denken tot verbergen en verdedigen.

De kunst van het realistisch streven

Perfectie is geen strategie, het is een fantasie.

Echte veiligheidsverbetering komt niet van perfecte doelen, maar van perfecte processen. Niet van het elimineren van alle risico's, maar van het intelligent omgaan met onvermijdelijke risico's.

De beste veiligheidsorganisaties die we kennen, hebben geen Zero-doelen. Ze hebben iets beters: een cultuur waarin mensen leren van fouten in plaats van ze te verbergen, waar near-misses gevierd worden als waarschuwingen, waar veiligheid een gesprek is in plaats van een cijfer.

Van zero naar hero

Drie concrete stappen om de zero-paradox te doorbreken:

Stap 1: herdefinieer succes

Succes is niet "geen ongevallen hebben" maar "snel leren van ongevallen die gebeuren." Niet "perfect zijn" maar "beter worden."

Stap 2: verander je communicatie

Stop met "We hebben X dagen zonder ongeval." Start met "We hebben deze maand Y verbeteringen doorgevoerd gebaseerd op jullie input."

Stap 3: beloon het juiste gedrag

Beloon teams die near-misses melden. Beloon ideeën voor verbeteringen. Beloon mensen die vragen durven stellen bij procedures. Veiligheid gaat over gedrag, niet over geluk.

De echte uitdaging

Veiligheid gaat niet over het vermijden van alle risico's - dat is onmogelijk. Veiligheid gaat over het intelligent omgaan met risico's, het leren van fouten, en het creëren van systemen die resilient zijn in plaats van perfect.

Zero-denken maakt organisaties broos. Leer-denken maakt ze sterk.

De beste veiligheidsculturen accepteren dat fouten menselijk zijn, dat systemen kunnen falen, en dat perfectie een illusie is. Maar ze weigeren te accepteren dat we niet kunnen leren, verbeteren en groeien.

Dat is het echte zero-doel: zero excuses om niet te leren van wat er misgaat.

Bij Kultiv geloven we in groei door leren, niet door verbergen. Onze aanpak helpt organisaties van zero-obsessie naar een gezonde leer- en verbetercultuur. Want echte veiligheid meet je niet in perfecte records, maar in de moed om imperfectie te benoemen.